Thursday, June 01, 2006

Che Guevara - Arwr Dosbarth Canol

Fel rydym i gyd yn gwybod roedd Che yn arwr o'r radd flaenaf. Mae ei ddelwedd wedi ei hatgynhyrchu filiynau o weithiau ar grysau T a phosteri yn y gorllewin. Mae hyn yn wir am Gymru, ac mae'n wir ers blynyddoedd. Pan oeddwn i yn y brifysgol yn Aberystwyth chwarter canrif yn ol bellach 'roedd pob 'chwyldroadwr' o stiwdant gyda llun o'r dyn ar ei wal.Mor dderbyniol ydi'r dyn erbyn heddiw nes bod arddanosfa o ddelweddau ohono yn agor yn y V&A.



Ar y cychwyn bwriad y trefnwyr oedd cael Gerry Adams, llywydd Sinn Fein i agor yr arddangosfa. Ond na, doedd hynny ddim yn bosibl. Cafwyd ffws a ffwdan. "Wedi'r cwbl, onid terfysgwr ydi Adams"?

Efallai, ond beth yn union oedd Che? Gweithiwr cymdeithasol? Gweinidog yr Efengyl? Athro ysgol gynradd? Cynhyrchydd rhaglenni dogfen?

Felly i fod yn gwbl, gwbl glir hoffwn sicrhau pawb nad oes gennym unrhyw reswm yn y byd i feddwl bod Che yn gefnogol i hawliau hoyw, nag i'r ewro, nag i hawliau anifeiliaid, nag yn poeni ddydd a nos am yr amgylchedd, nag yn mynd a'r plant i'r ysgol pob bore mewn SUV, nag yn llysiewr.

Roedd o'n derfysgwr.

Mae'n anodd meddwl am rhywun mwy addas na Mr Adams i agor arddangosfa'r V&A.

Friday, April 21, 2006

Paris - parhad a goroesi

Wedi bod ym Mharis am ychydig o ddyddiau. Fel ym mhob hen ddinas mae rhywbeth trawiadol am y ffordd mae'r presenol a'r gorffennol yn asio yn un. Hen hen adeiladau yn cael eu defnyddio i bwrpas cyfoes, y palmentydd o dan draed wedi eu troedio yn y Canol Oesoedd. Mae llawer o ddinasoedd, trefi a phentrefi fel hyn yn Ffrainc Mae Sarlat yn y Dordogne yn esiampl da. Esiampl anhygoel o hen adeilad mewn cyd destun cyfoes ydi Palas y Pabau yn Avignon.

Beth sydd yn fwy trawiadol efallai ydi'r dystiolaeth o barhad o ran arferion pobl. Roeddym yn digwydd bod yn ardal Jardin des Plantes i’r de o’r afon ar ddydd Gwener y Groglith pan ddaethym ar draws gorymdaith yn dathlu Dydd Gwener y Groglith. Roedd canoedd yn cymryd rhan, ac roeddynt yn aros pob ugain llath neu ddeg llath ar hugain i ganu a gweddio wrth gofio rhyw ddigwyddiad neu'i gilydd yn ystod diwrnod olaf Crist. Mae'n debyg bod tua 30 gorymdaith debyg ar draws Paris ar yr un diwrnod. Seremoni sydd wedi ei hailadrodd am ganrifoedd.



Yna, ar ddiwrnod arall roeddym yn Marais i’r gogledd o’r afon - ardal sydd wedi bod yn gartref i Iddewon ers y Canol Oesoedd cynnar. Maent wedi aros yno yn wyneb tonnau mawr o Iddewon yn dod o ddwyrain Ewrop yn sgil erledigaeth, er gwaethaf erledigaeth yn Ffrainc, er gwaethaf newidiadau poblogaeth sylweddol a thwf enfawr dinas Paris, er gwaethaf digwyddiadau pedwar degau'r ganrif ddiwethaf - ac wedi aros yno am ganrifoedd lawer.



Cerrig bedd Iddewig o'r drydydd ganrif ar ddeg wedi eu cymryd o gwahanol rannau o Baris.



Synagog yn y Marais heddiw.




Copi o'r Torah o Baris.

Monday, April 03, 2006

Mae hi wedi bod yn aeaf, digon rhyfedd - oer, sych a di storm fwy na heb. Tybed beth a ddigwyddodd i'r effaith ty gwydr?

Beth bynnag, pam mor bynnag anarferol y tywydd mae ambell i beth yn aros yr un o hyd - Cennin Pedr ym mis Mawrth er enghtaifft. Byddaf yn mwynhau gyrru i'r gwaith yn ystod mis Mawrth oherwydd bod llawer o Gennin Pedr ar y ffordd rhwng Caernarfon a Threfor. Mae ychydig o liw ar derfyn y gaeaf, mewn mis sy'n ddigon llwydaidd fel arall, yn fwy trawiadol na'r hyn a geir yn ystod dau fis arall mwy amryliw'r gwanwyn.

Saturday, March 04, 2006

Eira yng Nghaernarfon

Pur anaml y bydd eira i'w weld yng Nghaernarfon. Felly i gymryd mantais o gyfle prin dyma lun neu ddau.





Mae eira i'w weld yn fwy mynych o lawer yn Ninorwig, ond dyma lun neu ddau beth bynnag.



Thursday, March 02, 2006

Agor y Senedd Newydd

Adeilad hardd, ond am seremoni - y frenhines yn agor y lle, band milwrol, awerynnau milwrol, llongau rhyfel.



Mae'n anodd meddwl am ddull llai cydnaws a'r rhan helyw o'r traddodiadau gwleidyddol Cymreig. 'Dwi'n gwybod bod Prydeinwyr Cymreig, a bod gan y rheini ddiddordeb yn nhraddodiad milwrol ac imperialaidd Prydain - ond siawns y gellid bod wedi dod o hyd i ffordd o gynrychioli traddodiadau gwleidyddol Cymoedd y De a'r Gymru Gymraeg.

Wedi'r cwbl mae yna fwy ohonym ni (rhyngom) na sydd yna o Brits. Mae hi'n Senedd i ni i gyd.

Wednesday, March 01, 2006

Iwerddon, Rygbi a'r Terfysg

Mynd drosodd i’r Iwerddon gyda’r llwythau Cymreig i weld y gem rygbi ddydd Gwener. Rhyw benderfyniad funud diwethaf oedd o a dweud y gwir. ‘Dwi wedi bod trosodd ar benwythnosau rygbi o’r blaen efo rhai o hogiau’r clwb sboncen ond taith wedi ei threfnu ar y munud olaf efo’r Mrs oedd hon.

Yn rhannol oherwydd hyn cawsom ein hunain yn aros ar gyrion de ddeheuol y ddinas gerllaw stad dai enfawr Tallaght Yn nhafarn Molloy’s ymddengys mae’r prif sgwrs oedd bod Protestaniaid o Ogledd Iwerddon yn dod i orymdeithio trwy ganol y ddinas. Roedd band yn canu, ac ar ddiwedd y set dywedodd y prif leisydd bod protest yn erbyn yr orymdaith yn cael ei chynnal. Aeth y TD (aelod seneddol) Sinn Fein lleol – Sean Crowe – oedd yn y dafarn yn syth i’r llwyfan a siarsio pobl i beidio a mynd ar gyfyl yr orymdaith.

Feddyliais i ddim llawer am y peth hyd amser cinio’r diwrnod canlynol pan geisiais fynd i O’Connell Street – y brif stryd trwy ganol y ddinas. Nid oedd posibl mynd arni gan bod y Garda yn atal unrhyw un rhag mynd arni. Roedd brwydr yn mynd rhagddi ar y stryd – rhesi o heddlu’n amddiffyn un ochr i’r stryd, canoedd o lanciau yn taflu pethau atynt ymhellach i fyny’r stryd a biniau yn llosgi rhwng y ddwy garfan. Llawer o’r ymladdwyr yn ifanc iawn, roedd llawer ohonynt hefyd wedi eu gwisgo’n drawiadol – crys Celtic neu GAA, baner Iwerddon tros eu ysgwyddau a sgarff tros eu hwynebau. ‘Roedd yr ymladd yn digwydd tros ran eang o’r ddinas, ac roedd yn hynod ffyrnig. Gallai rhywun fod wedi ei ladd yn hawdd.







Yr hyn oedd yn ddiddorol am y terfysg oedd ymateb pobl nad oedd yn rhan ohono - ar gwahanol adegau roedd canoedd yn sefyll ar gyrion yr helynt yn edrych beth oedd yn edrych ar y digwyddiadau. Roedd llawer yn cymryd lluniau - ac roedd rhai yn mynd yn agos at ddannedd yr helynt er mwyn cael gwell lluniau. Roedd yn aml yn anodd bod yn siwr pwy oedd yn rhyfela a phwy oedd yn gwylio - roeddynt oll yn gymysg ar adegau. Mae'n rhyfedd, ond er mor anymunol y golygfeydd, mae'n anodd peidio ag aros i edrych arnynt - ac mae'r adrenalin hit o fynd yn agos at yr ymladd yn beth digon pwerus. Profais rhywbeth tebyg chwarter canrif yn ol yn yr yn ddinas, pan cefais fy nal mewn terfysg mwy o lawer, a lle anafwyd mwy o bobl o lawer. Roedd y ffenomenon o bobl yn aros i edrych yn wir y tro hwnnw hefyd. Gall ymateb dyn i gael ei ddychryn fod yn beth rhyfedd iawn.

Wedyn ar ol ychydig o beintiau yn rhai o dafarnau’r ddinas mynd i weld Bryn Fon yn y Temple Bar Music Centre yn Temple Bar. Ymddengys ei fod wedi colli teiars ei fan - y rhif Prydeinig fyddai wedi achosi hynny mae'n debyg. Y lle’n llawn a’r noson yn un ddigon difyr, ond roedd y swn yn hynod o fyddarol. Bechod am y gem y diwrnod wedyn.

Tuesday, February 28, 2006

Y Senedd Newydd

Bydd y Senedd newydd yn agor yfory. Cefais gyfle i fynd draw Ddydd Llun. ‘Roeddwn i, o leiaf yn meddwl bod yr adeilad yn hynod ddeniadol – yn cyfuno elfennau sydd`1 yn ymddangos yn hen gyda rhai modern – beth bynnag am wichian a chwyno negyddol a chrintachlyd Plaid Geidwadol Cymru. Ambell i lun i chi.



Sunday, February 19, 2006

Llongau Porthmadog

Pob dwy flynedd bydd y plant acw yn astudio uned hanes ar longau Porthmadog. Heb fynd i ormod o fanylder, tyfodd diwydiant llongau llewyrchys iawn ym Mhorthmadog yn ystod y bedwerydd ganrif ar bymtheg yn sgil twf y diwydiant llechi ym Mlaenau Ffestiniog. Os oes rhywun a diddordeb o ddifri mae llyfr arbennig o dda sy’n croniclo llanw a thrai llongau Porthmadog gan y diweddar Lewis Lloyd. Mae’r llyfr allan o brint, ond mae ar gael gan wasanaeth llyfrgell Gwynedd.





Wythnos neu ddwy yn ol roeddwn yn mynd trwy ddogfennau roeddwn wedi eu hel o’r Archifdy – ffynonellau cynradd yn bwysig hyd yn oed i astudio hanes mewn ysgol gynradd y dyddiau hyn ‘dach chi’n gweld.

Lluniau llongau, dogfenaeth llongau yn ymwneud a manylion am griwiau’r llongau, dogfenaeth yn cofnodi cargo gwahanol longau, dogfenaeth yn ymwneud a’r diwydiannau adeiladu a thrwsio llongau ac yswiriant a dyfodd yn sgil y diwydiant llongau, rhestrau o fusnesau a agorodd yn yr ardal ac ati.

Mae rhywbeth yn rhyfedd am edrych ar ddogfennau fel hyn. Fe’u cynhyrchwyd gan bobl sydd wedi hen farw, ac fe’u cynhychwyd fel rhan o’u gwaith dyddiol. Pwrpas biwrocrataidd oedd iddynt – ond rydym ni yn ein tro yn eu defnyddio i bwrpas cwbl wahanol – i geisio darganfod rhywbeth am y pobl a’u cynhyrchodd. Mae’r ddogfenaeth wedi creu ystyr – wedi rhoi ffenestr ar y gorffennol yn gwbl annibynnol o fwriad y sawl a’u cynhyrchodd. Mae rhywbeth braidd yn anghyfforddus a syniad – hwyrach y bydd y mynyddoedd o ddogfenaeth ‘dwi’n ei gynhyrchu yn fy ngwaith diwrnod i ddiwrnod yn cael ei ddefnyddio gan rhywun rhyw ddiwrnod, ac y bydd y person hwnnw yn dod i rhyw gasgliad neu’i gilydd ynglyn a fy mywyd i – yn groes i fy ewyllys.

Rhyfedd neu beidio, mae un peth yn taro dyn fel morthwyl wrth edrych ar y stwff – mor anhygoel o leol oedd pob dim yn ymwneud a’r diwydiant – ac fel roedd y gornel fach blwyfol yma o’r bydysawd yn gallu ymestyn i bedwar ban byd. Cymry lleol oedd y capteiniaid bron yn ddi eithriad, enwau Cymreig sydd ar y rhestrau criw fel rheol – gydag ambell i enw tramor yn eu canol, Cymry oedd y perchnogion – grwpiau o bobl leol gyda chyfranddaliadau mewn llong yn aml, Cymry oedd yr adeiladwyr, Cymry oedd perchnogion y diwydiant yswiriant a’r diwydiant benthyca cyfalaf. Ac eto yn eironig (yn gwahanol iawn i’r diwydiant llechi), cymharol ychydig o dermau Cymreig yn ymwneud a’r diwydiant sydd ar gael – ychydig iawn o enwau ar gelfi adeiladu llongau er enghraifft.

Felly roedd y cylch cymharol gyfyng yma o Gymry ardal Porthmadog yn elwa o werthu llechi yn Stettin, Hambwrg, Efrog Newydd a New England a gogledd Affrica. Roeddynt yn elwa o gario olew morloi, esgyrn morfil (er mwyn gwneud dillad isaf marched ‘dwi’n meddwl), a baw gwylanod (trin tir) ar hyd arfordir canolbarth a gogledd America. Rowndiodd un neu ddwy yr horn, ac aeth un neu ddwy i Awstralia – dyna pam mae’n debyg bod tafarn o’r enw’r Australia ym Mhorthmadog.

Heddiw mae economi llawer o Gymru (gan gynnwys Porthmadog) wedi ei nodweddu gan lefelau isel o dwf, diffyg gallu i greu swyddi o ansawdd, dibyniaeth gormodol ar y sector gyhoeddus a dibyniaeth ar gyfarwyddyd strategol o’r tu allan. Cymaint cysondeb y patrwm hwn nes bod llawer yn credu bod methiant economaidd yn rhan o annian y Cymro – bron iawn yn rhan o’i dynged. Mae’r gred nad ydi hi’n bosibl i ni ffynnu yn economaidd heb ymyraeth ein cymydog agosaf wedi ei wreiddio yn dwfn yn ein his ymwybod torfol – mae’n egluro ein dibyniaeth seicelegol ar eraill, mae’n egluro ein perthynas niwrotig ac anaeddfed efo Lloegr.

Ac eto, nid oes rhaid crafu gormod o dan yr wyneb i weld ein bod wedi llwyddo i greu lefelau sylweddol o gyfalaf yn y gorffennol agos – ac felly gweithgarwch economaidd – pan roedd amgylchiadau yn addas ar gyfer hynny. Ein problem ni ydi nad ydi amgylchiadau wedi bod yn addas yn y rhan fwyaf o Gymru am gryn ganrif – canrif sydd wedi ei nodweddu gan dan berfformiad economaidd. Mae’n bosibl mai ni – neu ein lleoliad daearyddol sy’n gyfrifol am hyn wrth gwrs. Ond mae’r hyn sy’n digwydd ochr arall y Mor Celtaidd ar y naill llaw, a’r hyn a ddigwyddodd ym Mhorthmadog – ac mewn llawer o leoedd eraill) ganrif a hanner yn ol yn awgrymu nad y ffactorau hyn sydd wrth wraidd ein methiant economaidd.

Y cwestiwn diddorol ydi os mai ein lle yn strwythurau gwleidyddol ac economaidd Prydeinig ydi’r broblem

Sunday, January 15, 2006

Pam na ellir cael plaid asgell dde genedlaetholgar Gymreig?

Bydd y syniad o blaid asgell dde Gymreig yn cael ei drafod o bryd i'w gilydd - ac mae Simon Brooks yn cynnig amrywiaeth ar y thema ar faes e ar hyn o bryd. Gweler:

http://maes-e.com/viewtopic.php?p=253188&highlight=ail+ryfel+byd#253188

Mae'n hawdd gweld pam fod y syniad yn atyniadol i rai - wedi'r cwbl clymblaid digon anghyfforddus o bobl o safbwyntiau digon gwahanol ydi'r Blaid yn aml. Ond mae syniad Simon yn amhosibl - ac mae'n amhosibl am ddau reswm gwahanol, ond cysylltiedig.

(1) 'Does yna fawr o dystiolaeth bod carfan sylweddol o bobl sy'n genedlaetholgar (Gymreig) ac yn adain dde yn wleidyddol. Mae'r Gymru 'Gymraeg' a'r Gymru 'Gymreig' yn dlawd - ymysg yr ardaloedd tlotaf yn y DU. Nid yw gwleidyddiaeth adain dde yn ffynnu yn y math yma o sefyllfa yn aml yn y rhan yma o'r byd - er bod eithriadau wrth gwrs.

Ymhellach nid yw'r bleidlais Geidwadol yn gryf yn yr ardaloedd hyn (Mon yn eithriad efallai), ac nid oedd yn gryf cyn i'r Blaid dyfu yn rym arwyddocaol yn wleidyddol. Mae'r bleidlais adain dde ar ei chryfaf lle mae Cymru ar ei mwyaf Seisnig yn ddiwylliannol. 'Does yna fawr o ymdeimlad o Gymreictod ymysg pleidleiswyr Toriaidd - mae'n debyg i tua 90% ohonynt bleidleisio Na yn 98. Fydd y bobl hyn byth eisiau bod yn rhan o blaid 'Gymreig' - asgell dde neu beidio. Byddai plaid Gymreig adain dde o reidrwydd yn blaid fechan.

(2) Nid yw'r dulliau a ddefnyddir yng Nghymru i ethol aelodau Senedd a Chynulliad yn garedig wrth bleidiau bach. Mae'n rhaid wrth garfanau sylweddol o bleidleiswyr - 40% o leiaf fel rheol - i sicrhau ethol aelod efo'r dull first past the post - a dydi'r rhestrau rhanbarthol ddim mymryn gwell i bleidiau bychain. Byddai dull rhestr yn well o lawer i bleidiau o'r fath, a byddai dull STV yn well o dan rhai amgylchiadau hefyd.

Y drefn anarferol o ethol aelodau sy'n gyfrifol am y ffaith mai clymbleidiau ydi'r rhan fwyaf o bleidiau Prydeinig - a hyn hefyd sy'n gyfrifol yn y pen draw am ddilema Mr Brooks ac un Mr Peledr X. Pe byddai'r gyfundrefn bleidleisio yn gwahanol gellid cael cyfundrefn wleidyddol mwy tebyg i fodel Gwlad Belg (plaid adain dde Ffrangeg ac un Fflemeg, plaid adain Chwith Fflemeg a Ffrangeg ac ati). Yn sicr byddai gwleidyddiaeth pan mae'r clymbleidio yn digwydd rhwng pleidiau wedi etholiad yn well na'n sefyllfa ni, lle ceir clymbleidio oddi mewn i bleidiau cyn etholiau.

Ond dyna fo, nid yw'r gyfundrefn honno ar gael yma - a does neb yn gwrthwynebu symud mwy ar y mater hwn na'r Ceidwadwyr. Hyd bod y gyfundrefn ei hun yn newid Plaid Cymru ydi'r unig blaid sy'n addas ar gyfer cenedlaetholwyr Cymreig.

Y dewis ydi cefnogi Cymru trwy gefnogi'r Blaid, neu gefnogi Prydeindod trwy gefnogi plaid arall - neu ymneilltuo o'r broses wleidyddol.